"Tronceda es un refugio que parece haber vencido al tiempo..." Fotografías de Antonio Alvarez - Toño de Campelo.
MEDIO RURALTronceda: un rural cheo de vida é posible, e desexable
As aldeas abandonadas derrúbanse. Porén, de cando en vez, aparecen persoas dispostas a retornar a unha vida en contacto coa natureza. Este é o caso de Tronceda, onde atopamos persoas habitando o rural dun xeito alternativo e anticapitalista, sen perder o contacto co resto das aldeas
Elena Martín
Tronceda parece unha aldea parada no tempo, e pasear entre as súas
casas de pedra, por camiños sen asfaltar, mentres a bruma o cobre
todo ao amencer contribúe a esta sensación. Porén, non hai nada
máis lonxe da realidade. Este lugar situado nun lugar privilexiado,
a poucos quilómetros de Ourense, nunha das ladeiras que baixan ata o
río Sil, e rodeado de natureza, é unha das aldeas da zona con máis
vida —entre as súas rúas conviven unha trintena de persoas, sete
delas nenos, un récord para esta zona montañosa de Galiza moi
atacada polo despoboamento—. É difícil non ficar namorado deste
lugar unha vez o atopas agochado entre carballos, e isto foi o que
lle pasou a José María Cofreces, un dos primeiros repoboadores, que
leva 25 anos participando en Tronceda, vivindo aquí a maior parte do
tempo e sostendo que defender o rural non é só necesario, senón
que debería ser unha prioridade.
 |
| Jose María leva 25 anos en Tronceda, onde é dono dun albergue de turismo responsable. ELENA MARTÍN |
"Isto non é un proxecto, é un lugar onde se busca facer as cousas doutra maneira, fóra dos engrenaxes do capitalismo”
“Cando
eu cheguei, o último poboador orixinario xa marchara había 20 anos,
co cal o lugar levaba abandonado 45”, conta José María,
orixinario de Valladolid e copropietario de Ecogermen, unha
cooperativa de produtos ecolóxicos respectuosos co medio ambiente
que forma parte da Rede de Economía Social e Solidaria (REAS), e
dono dun albergue de turismo responsable na propia Tronceda. El,
xunto con outras dúas persoas chegou a Tronceda desde Matavenero,
unha ecoaldea que tamén se recuperou hai case 30 anos. Pero o caso
de Tronceda é distinto, aquí non chegaron en grupo como pasou con
outros proxectos, senón que as casas de Tronceda foron mercadas unha
a unha aos seus antigos donos e reconstruídas polos novos
poboadores. Algunhas ruínas aínda están sendo compradas a día de
hoxe.
“Isto
non é un proxecto, é un lugar onde se busca facer as cousas doutra
maneira, fóra dos engrenaxes do capitalismo”, di José María.
Para el, como para outros moitos novos habitantes do rural, a clave
para o desmantelamento do campo está en que os gobernos só se
centran nas urbes, esquecendo a esta poboación que fica abandonada,
e ademais di que hai uns intereses políticos detrás. “Debería
unirnos a municipalidade e debería deixar de haber esta desconexión
entre cidade e campo”, engade. Javier, outro habitante desta aldea
de montaña vai máis aló e asegura que o único mundo posible e
sostible é o rural. A cidade non se pode entender sen o campo, e
viceversa, ten que rematar esa dicotomía tradicional.
Interesa
un campo sen xente, porque entón as terras e os montes pódense
explotar
O
problema do desmantelamento e abandono do rural non é novo, pero é
agora cando hai un maior perigo pola industrialización imparable e
despreocupación polo medio ambiente. A poboación orixinaria de
Tronceda marchou nos 60, cando se deu un abandono do campo en favor
de emigrar a outras cidades do país ou ao estranxeiro pola falta de
posibilidades. O problema actual é distinto, o rural hoxe en día
perde habitantes porque están morrendo os poucos que decidiron ficar
nesa época. E esta tendencia, para moitas, ten máis que ver cunha
estratexia política e económica que porque á xente do rural non
lles guste vivir nun lugar como este. “Hai que abandonar esa idea
de que o rural é aburrido e monótono”, di Javier. Pero interesa
que se pense deste xeito.
De
feito, esta perda constante de habitantes non é gratuíta, senón
que ten que ver con políticas económicas que ven o campo como unha
fonte de materia prima e de enriquecemento para unhas poucas. Hai un
grande interese por parte da grande industria por que o campo se
baleire de poboadores interesados por vivir nel. Na publicación
colectiva “ReVoltando á terra” da Rede Revolta, fálase de como
se aproveitou o éxodo de habitantes cara ás urbes para promover
modelos industriais nos que os propietarios das terras teñen un
papel residual. Exemplos da eucaliptización dos montes galegos ou da
creación de megagranxas avícolas ou porcinas son paradigmáticos
desta realidade. Os habitantes de Tronceda tamén o teñen claro,
José María di que interesa un campo sen xente, porque entón as
terras e os montes pódense explotar, enchéndoos de especies que dan
riqueza monetaria, xa que non haberá ninguén que se queixe ou
proteste se ninguén vive nel.
O
DESMANTELAMENTO DO RURAL
Porén,
esta tendencia non foi sempre así. Nos anos 70, unha década despois
do grande éxodo de poboación rural cara ás cidades, deuse un
cambio de visión por parte das administracións e comezou un proceso
de profesionalización do sector agropecuario. É nesta época cando
aparecen os primeiros sindicatos agrícolas, como o Sindicato
Labrego, que buscan cambiar esa tendencia saíndo ás rúas para
queixarse da situación do campo, querendo demostrar que van loitar
por aquilo que lles importa. Coa entrada do país na CEE, porén,
vólvese dar un proceso de desmantelamento das zonas rurais, Europa
aconsella reducir a poboación activa rural para que España poida
competir co resto dos países da UE, e isto provoca o desmantelamento
das pequenas explotacións e, lentamente unha sobreprodución de
alimentos. Chegados a este punto, coas Políticas de Agricultura
Común (PAC) da UE, o goberno decátase de que o desmantelamento do
campo é demasiado grande, e comézanse a dar subvencións para
arranxar esta situación. A día de hoxe o rural segue vivindo destas
subvencións, que só se centran en darlles cartos a granxas que
produzan seguindo as lóxicas do mercado, no canto de a granxas
sostibles, pequenas e preocupadas por traballar man a man pola
protección do medio ambiente.
Lugares
como Tronceda demostran que hai que incentivar o traballo a pequena
escala e as pequenas cooperativas
Para
José María hai catro tipos de economía: “A economía de mercado,
capitalista, que todas coñecemos; a alternativa e solidaria, a do
posible e a mergullada. Dise sempre que a economía mergullada é a
dos coidados, ou das actividades que non dan unha riqueza evidente,
pero eu creo que é outra en verdade, é a da contaminación que
producen as grandes empresas, desa que non se sabe exactamente o dano
que fan porque é un dano medioambiental que o esnaquiza todo pasiño
a pasiño”. E sen dúbida iso parece unha realidade cando vemos que
o campo galego está cada vez máis descoidado, máis contaminado e é
cada vez máis vítima de incendios anuais, e as macroexplotacións e
grandes industrias non fan máis que contribuír a este problema. En
palabras dos investigadores da Rede Revolta, “a nivel mundial é
evidente a tendencia e presión das grandes multinacionais para
concentrar a produción de alimentos en moi poucas especies, e o
fomento de reprodución de ditos cultivos mediante transxénicos”.
E en Galiza parece que tamén existe esta tendencia.
Na
contra, lugares como Tronceda demostran que hai que incentivar o
traballo a pequena escala e as pequenas cooperativas. “O problema
radica tamén en que se segue vendo o campo como un lugar aburrido,
sen posibilidades e triste, pero non é certo”, di Javier. Tronceda
é un bo exemplo diso. Nesta aldea a xente dedícase desde á
creación de cervexa artesanal, á pintura, ao baile, á escritura, á
fabricación de mel... Para moitas, de feito, chegar a Tronceda foi
decatarse de habilidades das que non tiñan nin idea. O mesmo José
María descubriu a paixón pola poesía vivindo neste lugar ao carón
do Sil.
ÉXITO
NO MUNDO RURAL, ALTERNATIVO E ANTICAPITALISTA
A
cidade vese como o lugar onde está o futuro, pero para moitas esta
realidade non é certa. Hai moitos exemplos de pequenas empresas e
cooperativas que están tendo éxito no mundo rural e facéndoo a
pequena escala e tendo en conta o medio no que se asentan: Abonos
Lourido, Ribeiregas, Bico de xeado... O futuro debería pasar por
unha comuñón entre ambos os dous mundos, o urbano e o rural, que
non son contrarios senón complementarios. O rural non pode ser visto
como o lugar de veraneo das cidades, senón como un lugar coa mesma
importancia que o urbano, ou incluso máis tendo en conta o seu labor
como creadora de alimentos. Se aos gobernos lles interesase de
verdade coidar do rural, as axudas económicas irían encamiñadas a
facilitar o traballo das campesiñas e a súa autonomía e, sobre
todo, a vixiar que todo isto se fixese dende o coidado da terra e o
respecto polo medio ambiente. Din desde a Rede Revolta que é preciso
pensar no dereito a unha vida digna para a xente que vive e quere
vivir no rural. E para iso hai que abandonar a lóxica capitalista
para centrarse nunha economía alternativa e solidaria, un campo con
bos servizos e infraestruturas, con boas conexións, con acceso á
sanidade e escolas públicas e as mesmas posibilidades que a xente
nas cidades.
Tronceda
segue ao seu ritmo, mantendo unha sorte de independencia, tamén do
Concello de Castro Caldelas ao que pertence, pero contribuíndo, coa
forma de vivir dos seus habitantes a mellorar o mundo. A xente de
Tronceda loita dende o seu xeito de habitar o rural alternativo e
anticapitalista pero sen perder o contacto co resto das aldeas, e
crendo na comunicación e nas relacións entre habitantes como forma
de convivir. Lugares como Tronceda non deberían ser vistos como o
diferente, senón como o desexable. Á fin e ao cabo, coidar da nosa
natureza, abandonar as grandes explotacións e consumir do que a
terra propia dá, pode ser o único xeito de evitar a degradación
ambiental na que nos atopamos. En palabras de José María: “no
campo, no mundo rural, é onde nace e renace a vida nun ciclo
constante de vida e morte. Non podemos entender unha cidade sen
territorio, un animal humano sen territorio, a cidade será senón,
un cárcere, un cortello”.
La resurrección de pueblos abandonados: así se repueblan algunas
aldeas olvidadas .-
Tronceda
es un refugio que parece haber vencido al tiempo. Situado en la
provincia de Ourense, a 45 kilómetros de la capital, este pueblo
conserva en algunas partes el aroma de los años 60, cuando fue
abandonado. Sus calles, estrechas, sinuosas y repletas de maleza,
están rodeadas de edificios bajos, de piedra y muchos de ellos en
ruinas, vencidos por la humedad y ocultos entre rastrojos. Otros, los
menos, se mantienen en pie, despertando la curiosidad sobre qué
habrá allí dentro y si todavía conservarán alguna pertenencia de
sus últimos huéspedes.
Pero
esa es solo una cara de Tronceda. La otra mantiene el mismo estilo,
pero modernizado, más cuidado y con vecinos que han comprado los
viejos edificios para rehabilitarlos. De esa forma, han conseguido la
‘resurrección’ de la localidad, que hasta hace poco más de una
década era uno de los 2.648 pueblos abandonados que hay en España,
según el INE.
“Hace 19 años llegamos los primeros repobladores, que éramos
tres personas que frecuentábamos otro pueblo rehabilitado,
Matavenero, en León. Después, la gente fue conociendo poco a poco
el pueblo y fueron llegando más vecinos”, explica José María
Cófreces, quien recuerda que en aquella época la localidad llevaba
25 años vacía
Ahora
en Tronceda hay 24 vecinos (17 adultos y siete niños) y es una
“pequeña Europa” porque hay gente de Francia, Holanda, Bélgica,
Castilla y León, Galicia, Madrid y Baleares. Los vecinos practican
la agricultura ecológica para consumo propio y, la mayoría de
ellos, son artesanos o artistas. “Aquí la gente no tiene más
recursos que su capacidad de inventar, por eso experimentamos mucho”,
explica Cófreces, quien señala que tiene en mente un proyecto de
“turismo responsable” y otro para hacer “cerveza ecológica”.
Aunque
la aldea pertenece al Ayuntamiento de Castro Caldelas, una localidad
cercana, el Consistorio “deja hacer” a los vecinos y permite que
el pueblo “mantenga su dinámica”. “Esto es una suma de
objetivos porque cada uno tiene su proyecto. El mío era lo que está
pasando: que la gente hiciese un pueblo vivo con perspectivas”,
explica Cófreces, que asegura que está muy influenciado por la
Universidad Rural Pablo Freire que busca rescatar conocimientos de
los “sabios” ancianos.
 |
| Fotografia de "A Castiñeira" |
Tambien aquí publicamos en su dia la ruta que por la zona hicieron
los amigos de Caserio da Castiñeira.-
Ruta Por El Valle Escondido De Tronceda…
Unos
grandes conocedores de la Ribeira Sacra, que están realizando un
increíble trabajo de señalización, apertura, limpieza y difusión
de numerosos senderos y rutas por nuestra comarca, son MANOLO y
CARMEN de “ A Castiñeira” una preciosa casa de “Turismo rural
vegano, ecológico y terapéutico” www.acastineira.com
Recientemente
hicieron esta ruta "El Valle Escondido De Tronceda" que
incluye la Cubela, las Carballeiras, etc. y que es muy recomendable y
cercana para nuestros vecinos y amigos de Torbeo.
Aquí
tenéis un breve resumen pero es muy interesante verla completa en su
blog en el que también podéis ver otras rutas de la Ribeira Sacra
